Trong điều kiện sản xuất khó khăn nhất, vẫn có tài năng của những người thợ cơ khí tỏa sáng
Nhà máy Chiến Thắng được giao nhiệm vụ sản xuất một chiếc ô tô nhỏ vào năm 1958, dưới sự quản lý và chỉ đạo trực tiếp của Đại tá, kỹ sư Hồ Mạnh Khang, Giám đốc Nhà máy Z157 – Cục Quản lý xe máy và ông Vũ Văn Đôn, Cục trưởng Cục Quản lý xe.
Mặc cho điều kiện sản xuất không thuận lợi, nhưng nhà máy ô tô Chiến Thắng vẫn có được những người thợ cơ khí vô cùng tài năng. Theo như kế hoạch sản xuất thì ban đầu sẽ chọn một ô tô, tháo ra làm theo mẫu đó bằng máy hoặc bằng tay. Tại thời điểm đó, nhà máy ô tô Chiến Thắng hàng năm có thể đại tu được 350 ô tô, với một số trang bị như máy tiện, máy phay vạn năng, máy phay bánh răng, máy mài vô tâm, lò tôi điện, lò phản ứng nhiệt…
Cả xe tăng, xe xích và trạm nguồn điện cũng được nhà máy chuẩn bị đại tu. Nhiều người thợ ở nhà máy từng đi học ở các trường kỹ nghệ của Pháp trước đây, hoặc có cả những công nhân hỏa xa, Avia… sau đó đã tham gia kháng chiến. Họ là những người thợ có năng khiếu và có tâm với nghề. Nhờ những năm tháng chiến đầu trong rừng, họ có thể tạo ra mìn ra súng và nay là phụ tùng ô tô. Để đúc quả nén, họ biết cách khử hydro khi nấu nhôm, nếu không có crom họ lấy đồng xu của Pháp pha vào gang để làm vòng găng. Và để luyện kim, họ đã biết cách ủ than gầy mà không cần đến than cốc…
Chiếc xe được lấy ra làm mẫu – Fregate chạy bằng xăng của Pháp
Những người thợ chiến trường tìm cách làm mẫu, tạo khuôn cho những bộ phận như thân máy, nắp máy, chế hòa khí, bơm xăng, bơm dầu, sau đó đúc gang rồi mới đưa lên cắt gọt, gia công cơ khí cho thật tinh xảo.
Họ lựa chọn một chiếc ô tô sau đó thì tháo ra làm theo mẫu đó bằng máy hoặc bằng tay. Tuy vậy có những chi tiết họ không thể tự làm được như nến điện, dây điện, hệ thống đồng hồ và chỉ thị, bóng điện, hệ thống kính, săm lốp và vòng bi.
Giám đốc nhà máy Z157 – Kỹ sư Hồ Mạnh Khang chia sẻ rằng họ đã phải bỏ ra rất nhiều công sức chỉ để tìm ra cách sản xuất trục cơ bản của động cơ và trên Tạp chí Ô tô xe máy Việt Nam, số 33 tháng 5-2005, ông Khang cho hay:
“Trục cơ bản của động cơ. Nó không thể cắt gọt bằng phương pháp chép hình, còn rèn bằng búa – cái búa con thì không còn gì ngớ ngẩn hơn. Không lẽ xếp nó vào chi tiết không thể sản xuẫt. Tôi viết thư sang Trung Quốc, anh Đỗ An trả lời tôi bằng ảnh một chiếc xe Bắc Kinh chụp trước Thiên An Môn. Và nói rằng, ta không thể sản xuất trục cơ. Ở bên ấy người ta dập 4 phát là xong một trục cơ. Anh còn nói, ở nước Anh có những nhóm người cũng chế tạo ô tô bằng phương pháp thủ công mà xe họ bán rất đắt…”.
Thế rồi sau cùng, phương pháp được lựa chọn là tìm thép đã nhiệt luyện về và chế tạo bằng phương pháp thủ công.
Để thành công có nhiều chi tiết thậm chí đã phải được đúc đi đúc lại nhiều lần và đống phế liệu từ chiến tranh là nguyên liệu chủ yếu. Với việc chế tạo trục guồng của máy bàn thì phải dùng một trục bánh tàu hỏa, đo đạc lấy kích thước, vẽ mẫu chuẩn và cả tổ từ tiện, nguội, mài… phải ngày đêm làm việc để tạo ra cái trục guồng quay mất hơn hai tuần lễ.
Ông Khang cũng cho biết thêm, vào tháng 10 năm đó, lệnh sản xuất thử được phát ra. Ông được cử phụ trách chung toàn bộ về chiếc xe ở phòng kỹ thuật.
“Anh Quang, anh Đỗ Tường phụ trách về gia công cơ khí, tôi sang nhà máy xe lửa Gia Lâm xin một số trục cần thiết, anh Quang, anh Tường thiết kế đồ gá để chép hình, để cắt gọt, để gò và 500 con người lao động ngày đêm trong một tháng mới xong. Các hệ thống của xe chế tạo theo nguyên mẫu Fregate.”
Vỏ theo thiết kế của nhà máy, còn về tạo dáng và màu sắc thì do Họa sĩ Diệp Minh Châu giúp đỡ. Ông thậm chí đã tự bỏ tiền để mua ngà voi làm núm còi, trên đó khắc nổi hình chùa Một cột. Đồng thời, một tượng nhỏ bằng thạch cao người chiến sĩ cầm cờ cũng được ông thiết kế để nhà máy đúc đồng gắn lên nắp capô.
Và vào ngày 21/12/1958, tại nhà máy ô tô Chiến Thắng, chiếc ô tô con 4 chỗ ngồi đầu tiên được chính tay người Việt sản xuất (dù chưa phải hoàn toàn 100%) đã ra đời. Trông nó thu hút không khác gì loại Matxcơvic của Liên Xô lúc bấy giờ. Và đặc biệt hơn là Bác Hồ đã đến xem và động viên.
Chiếc ô tô do chính bàn tay người Việt thiết kế, chế tạo có tên là Chiến Thắng và xuất hiện tại miền Bắc từ năm 1958. Ảnh chụp lúc Bác Hồ ghé thăm nhà máy.
Chiếc xe mang biểu tượng của chữ V, đó là “Việt Nam” hay “Victory” (Chiến Thắng), mang biển số QS 0001. Xe đã được đem chạy thử ở Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa và diễu hành trong phong trào thi đua của Thủ đô…
Để tạo ra chiếc ô tô mang dấu mốc lịch sử của ngành xe máy quân đội, đã có gần 500 con người ngày đêm nỗ lực, cống hiến hết mình. Ngày 21/12/1958, chiếc xe “Chiến Thắng” mang biển số QS 0001 chính thức rời xưởng. Và không dừng ở đó, năm 1971, tổ thợ đã tiếp tục chế tạo thành công chiếc xe máy có tên Ấp Bắc với tốc độ trung bình đạt 50 – 60km/giờ, xe có tiếng nổ giòn và rất khỏe, đồng thời chạy đường gồ ghề rất tốt. Đó được xem là là chiếc xe hoàn hảo nhất với phần lớn thiết bị do Việt Nam chế tạo.
