Rhodium (còn gọi là Rhodi) được phát hiện vào năm 1803 bởi William Hyde Wollaston, ngay sau khi ông phát hiện ra hợp chất Palladium. Tại thời điểm đó, ông kinh doanh bạch kim nguyên chất (platinum). Rhodi thường không xuất hiện nguyên chất, mà nằm trong hợp chất cùng một số chất khác trong quặng platinum hoặc nickel.
Sau khi phát hiện, Rhodi chỉ có ứng dụng nhỏ tại thời điểm bấy giờ, chủ yếu dùng để đo nhiệt độ lên đến 1.800 độ C bởi Rhodi có độ ổn định tốt trong khoảng nhiệt 1.300-1.800 độ C.
Kim loại này được sử dụng chủ yếu để làm chất xúc tác cho xe hơi, đã tăng giá 225% trong vòng một năm. Trong 4 năm vừa qua, vì nhu cầu tăng cao từ ngành sản xuất ô tô, giá rhodium đã tăng lên gấp 12 lần, vượt xa tất cả các loại hàng hoá chính khác.
Ảnh: Bellingham Herald
“Giá của rhodium thường có biến động cực lớn”, ông Anton Berlin, phụ trách phân tích và phát triển thị trường của tập đoàn Norilsk Nickel phát biểu với Bloomberg. Tập đoàn của Nga này khai thác khoảng 10% tổng sản lượng rhodium trên thế giới.
Ứng dụng đầu tiên của Rhodi là mạ điện để trang trí và làm lớp phủ chống ăn mòn. Sau đó, sự ra đời của bộ chuyển đổi xúc tác ba chiều (còn gọi là bộ trung hòa khí thải) bởi Volvo vào năm 1976 làm tăng nhu cầu đối với Rhodi. Trước đó, các bộ chuyển đổi xúc tác chỉ sử dụng platinum hoặc palladium, trong khi bộ chuyển đổi xúc tác ba chiều sử dụng Rhodi để giảm lượng khí thải, thay đổi các hydrocacbon không cháy có hại, khí thải carbon monoxide và nitơ oxit thành các khí ít độc hại hơn. Đặc biệt hơn, để khử chất nitrat trong khí thải, chỉ có Rhodi giúp loại bỏ và không có chất thay thế.
Về sau, công dụng chính của Rhodi đều nằm trong bộ trung hòa khí thải. Ước tính vào năm 2012, lượng Rhodi tiêu thụ vào khoảng 30.000 kg, trong đó 81% (24.300 kg) được đưa vào sử dụng trong bộ trung hòa khí thải. Số còn lại chủ yếu sử dụng trong ngành công nghiệp thủy tinh và hóa chất.
Không giống như các chất liệu khác trên siêu xe, các loại xe cao cấp, các nhà sản xuất ôtô thường sử dụng Rhodi ngay cả trên mẫu xe cấp thấp. Kể từ năm 1993, bất kỳ mẫu xe nào chạy xăng đều có Rhodi trong bộ trung hòa khí thải.
Vì hiếm và quá trình khai thác rất phức tạp nên Rhodium được xem là một trong 10 vật chất đắt đỏ nhất thế giới. Đồng nghĩa với việc giá trị tăng chóng mặt theo thời gian. Kể từ năm 2016 trở đi, giá của Rhodium tăng gấp 5 lần, tương tự với palladium. Hiện nay, mức giá của Rhodium vào khoảng 29.400 USD/ounce (28,3 g), tương đương hơn 1 triệu USD mỗi kg. Trong khi đó, giá vàng chỉ là 1.700 USD/ounce.
Một bộ trung hòa khí thải tiêu chuẩn chứa khoảng 1-2 g Rhodi, nhưng tỷ lệ Rhodi tùy thuộc vào độ tuổi, loại xe và nhà sản xuất. Do đó hàng tấn bộ trung hòa khí thải được thu hồi mang lại lợi nhuận đáng kể. Ở những mẫu xe hiện nay, lượng PGM (Platinum Group Metal) gồm cả Platinum, Palladium và Rhodium trên ôtô cỡ nhỏ, xe bán tải là từ 2-6 g, trong khi lượng trung bình trên SUV và xe tải có động cơ lớn hơn dao động từ 6-30 g.
Mức giá đắt đỏ đã làm gia tăng nạn trộm cắp bộ trung hòa khí thải trên ôtô trong những năm trở lại đây. Và bộ phận này rất dễ lấy trộm chỉ trong vài chục giây với công cụ kích xe, cờ-lê hoặc cưa piston.
Mục tiêu của những vụ trộm thường là những xe đỗ một chỗ trong khoảng thời gian dài, những chiếc xe gầm cao như SUV, xe bán tải và xe tải, đặc biệt là những chiếc Toyota đời sau vì gầm cao hơn và các bu-lông kết nối bộ chuyển đổi dễ dàng tháo hơn.
Mặt khác, không phải tất cả bộ trung hòa khí thải đều có kết cấu như nhau. Theo quy luật, những chiếc xe cũ có xu hướng sử dụng nhiều kim loại hơn, ví dụ như chiếc Toyota Prius hoặc Nissan Frontier được săn lùng nhiều hơn vì sử dụng động cơ ít hơn, đồng nghĩa nhiều chất xúc tác bị bỏ đi, lượng Rhodium nhiều hơn.
Để thay thế bộ trung hòa khí thải khi bị mất trộm, mức giá mà chủ nhân phải bỏ ra lên tới 4.100 USD, và ở một số nơi có thể bị phạt 1.300 USD do lượng khí thải cao hơn mức cho phép. Khi mất bộ trung hòa khí thải, âm thanh của ống xả sẽ lớn hơn bình thường và chủ xe dễ dàng nhận ra sự mất mát.
Mặc dù vậy khó có cách nào ngăn chặn triệt để mất cắp bộ chuyển đổi xúc tác. Cách khắc phục đơn giản nhất là đỗ xe ở garage tại nhà (nếu có) hoặc các bãi đỗ có ánh sáng, hệ thống giám sát, có người trông, khắc các ký hiệu nhận dạng hoặc biển số. Ở một số nơi, các thợ máy đề xuất hàn các đầu trên bu-lông của bộ trung hòa khí thải, hoặc sử dụng các lồng dây thép có khóa để bảo vệ hoàn toàn bộ phận này.
Minh Long (Theo :vnexpress.net)
